ρουθ

 Παλαιά Διαθήκη

Την εποχή των Κριτών έζησε και η Ρουθ, η οποία, παρόλο που δεν ήταν Εβραία, έγινε πρόγονος του Ιησού Χριστού. Ας γνωρίσουμε λοιπόν την πολύ διδακτική ιστορία της, που περιγράφεται στο ομώνυμο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης. Θα δούμε ότι το έλεος του Θεού δεν περιορίζεται μόνο στον λαό του Ισραήλ, αλλά επεκτείνεται σε κάθε άνθρωπο που δείχνει εμπιστοσύνη σ΄ Αυτόν.
Στη Βηθλεέμ ζούσε ο Ελιμέλεχ με τη γυναίκα του, τη Νωεμίν, και τα δυο τους αγόρια. Ήταν γεωργοί και ζούσαν από τα χωράφια τους. Όμως, μετά από έναν πόλεμο με τους Μαδιανίτες η γη τους ερημώθηκε κι αυτοί κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη γειτονική Μωάβ. Εκεί τα αγόρια τους παντρεύτηκαν γυναίκες από τον ξένο τόπο, τη Ρουθ και την Ορφά. Πολύ νωρίς πέθαναν ο Ελιμέλεχ και τα δυο του αγόρια και οι τρεις γυναίκες έμειναν χήρες, χωρίς αντρική προστασία.
Η Νωεμίν αποφάσισε να επιστρέψει στην πατρίδα της όπου, όπως μάθαινε, τα πράγματα είχαν ησυχάσει. Κάλεσε λοιπόν τις νύφες της και τις ανακοίνωσε την απόφασή της. Μάλιστα είπε πως, αν ήθελαν, θα μπορούσαν να μην την ακολουθήσουν και να μείνουν στη Μωάβ, που ήταν ο τόπος τους. Η Ορφά πράγματι προτίμησε να μείνει στη Μωάβ. Η Ρουθ όμως ακολούθησε την πεθερά της στη Βηθλέεμ με πολλή αγάπη και αφοσίωση.
Περπατώντας μετά από μέρες έφτασαν στη Βηθλεέμ. Όλη η πόλη συγκινήθηκε πολύ με την ιστορία τους. Ήταν ο καιρός του θερισμού και, για να ζήσουν, η Ρουθ πήγαινε κάθε μέρα στα χωράφια πίσω από τους θεριστές και μάζευε τα λίγα στάχυα που ξέμεναν. Μια μέρα στο χωράφι ήρθε ο πλούσιος ιδιοκτήτης, ο Βοόζ. Είδε τη Ρουθ που ήταν και όμορφη και σεμνή και ζήτησε να μάθει την ιστορία της. Συνέβη μάλιστα ο Βοόζ να είναι συγγενής του άντρα της Νωεμίν, δηλαδή του πεθερού της. Τον εντυπωσίασε η αφοσίωση της Ρουθ και όχι μόνο της επέτρεψε να μαζεύει κανονικά στάχυα, αλλά λίγο αργότερα, σύμφωνα με τις εβραϊκές  παραδόσεις, την παντρεύτηκε, με τις ευχές της πεθεράς της.
Από τον Βοόζ και τη Ρουθ γεννήθηκε ο Ωβήδ. Από τον Ωβήδ γεννήθηκε ο Ιεσσαί και από τον Ιεσσαί ο βασιλιάς Δαβίδ. Από τη γενιά του βασιλιά Δαβίδ γεννήθηκε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός. Αξιώθηκε λοιπόν η Μωαβίτισσα Ρουθ να είναι ανάμεσα στους προγόνους του Χριστού και να ακούγεται το όνομά της μαζί με το Ευαγγέλιο της Γεννήσεως του Χριστού.

Τα Αναγνώσματα στη Θ. Λειτουργία.

Τα Αναγνώσματα στη Θ. Λειτουργία.

«Και τη του ηλίου λεγομένη ημέρα πάντων κατά πόλεις, ή αγρούς μενόντων επί το αυτό συνέλευσις γίνεται και τα απομνημονεύματα των αποστόλων ή τα συγγράμματα των προφητών αναγιγνώσκεται.»
(Και την ημέρα που λέγεται ημέρα του ηλίου, γίνεται σύναξη όλων που μένουν στις πόλεις ή στα χωράφια κι εκεί διαβάζονται τα απομνημονεύματα των Αποστόλων ή τα συγγράμματα των Προφητών.)

Είναι η πρώτη περιγραφή της θείας Λειτουργίας, μόλις εκατόν είκοσι χρόνια ύστερ’ από την Ανάσταση και την Πεντηκοστή. Ο φιλόσοφος και μάρτυρας Ιουστίνος μας δίνει εδώ μαρτυρία για το πως άρχιζε η θεία Λειτουργία. Πρώτα λοιπόν διαβάζονταν περικοπές από τα βιβλία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Αυτή την τάξη η Εκκλησία την πήρε από τη Συναγωγή, όπου κάθε Σάββατο διάβαζαν περικοπές από το Νόμο και τους Προφήτες. Στις περικοπές αυτές προστέθηκαν περικοπές από τα απομνημονεύματα των Αποστόλων. Απομνημονεύματα κυρίως λέγονται τα τέσσερα Ευαγγέλια, αλλά μαζί με αυτά εδώ πρέπει να εννοήσουμε τις Πράξεις και τις Επιστολές. Ας ομιλήσουμε λοιπόν για τα αγιογραφικά αναγνώσματα της θείας Λειτουργίας.

*

Μετά τη Μεγάλη Συναπτή, τα Αντίφωνα, την είσοδο του Ευαγγελίου και τον Τρισάγιο Ύμνο, που πρέπει να τα θεωρήσουμε όλα σαν πρόλογο της θείας Λειτουργίας, ερχόμαστε τώρα στην ανάγνωση των Γραφών. Όπως είδαμε στο παραπάνω κείμενο του αγίου Ιουστίνου, η ανάγνωση των Γραφών ήταν από την πρώτη εποχή στοιχείο της θείας Λειτουργίας. Σήμερα, όταν λέμε ανάγνωση των Γραφών στη θεία Λειτουργία, εννοούμε τον Απόστολο και το Ευαγγέλιο. Στην πρώτη όμως εποχή τα αναγνώσματα ήσαν περισσότερα, ένα ή και δύο από την Παλαιά Διαθήκη και δύο από την Καινή. Αργότερα τα αναγνώσματα της Παλαιάς Διαθήκης περιορίστηκαν στην ακολουθία του Εσπερινού, κι έμειναν στη θεία Λειτουργία τα δύο αναγνώσματα της Καινής. Από τα  αναγνώσματα της  Παλαιάς Διαθήκης κατάλοιπα στη θεία λειτουργία είναι το Προκείμενο, ένας δηλαδή ψαλμικός στίχος μ’ έναν δεύτερο που πάντα τον συνοδεύει, εκφωνούμενοι κι οι δύο πριν από τον Απόστολο, και το Αλληλούια, που συνοδεύεται κι αυτό με δύο ψαλμικούς στίχους και ψάλλεται πριν από το Ευαγγέλιο.
Στη Λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου βλέπουμε καλύτερα τα δύο αναγνώσματα της Παλαιάς Διαθήκης, το ένα πριν από τον Απόστολο, που είναι ο ύμνος των Τριών Παίδων, και το άλλο πριν από το Ευαγγέλιο, που είναι ο 81^ος  ψαλμός. Αλλά βλέπουμε και τον τρόπο με τον οποίο ψάλλονταν τα ψαλμικά αναγνώσματα. Δύο είναι οι τρόποι της ψαλμωδίας· ο αντιφωνικός και ο «καθ’ υπακοήν». «Καθ’ υπακοήν» θα πει· ο αναγνώστης να διαβάζει με τη σειρά τους στίχους του ψαλμού, και ο χορός των ψαλτών ή ο λαός στο τέλος κάθε στίχου να ψάλλει την επωδό ή εφύμνιο. Στον ύμνο των τριών παί­δων ο αναγνώστης διαβάζει «Ευλογείτε πάντα τα έργα Κυρίου τον Κύριον», και ο χορός ψάλλει· «Τον Κύριον υμνείτε και υπερυψούτε εις πάντας τους αιώνας». Και στον 89^ο  ψαλμό ο αναγνώστης διαβάζει με τη σειρά τους στίχους και ο χορός ψάλλει την επωδό· «Ανάστα, ο Θεός, κρίνον την γην.,,».
Όσο για τη σημασία γενικά, που έχουν τα αναγνώσματα στη θεία Λειτουργία, ο άγιος Μά­ξιμος ο Ομολογητής γράφει τα εξής· «Τα  αναγνώσματα, που γίνονται στη θεία Λειτουργία μετά την είσοδο του Ευαγγελίου, φανερώνουν γενικά το θέλημα και τις εντολές του Θεού, σύμφωνα με τις οποίες πρέπει να διδάσκονται και να ζουν όλοι οι πιστοί». Θα μας πήγαινε ο λόγος πολύ μακρυά, αν θα θέλαμε τώρα να πούμε τί είναι η θεία Γραφή στην Εκκλησία για τους πιστούς, γι’ αυτό κρίνουμε πως είναι αρκετό να επαναλάβουμε τα λόγια του αγίου Ιωάννη του Δαμάσκηνου·  «Όταν η ψυχή ποτίζεται από τη θεία Γραφή, τρέφεται και δίνει ώριμο καρπό την ορθόδοξη πίστη και στολίζεται με θεάρεστες πράξεις». Η θεία Γραφή βέβαια δεν διδάσκει επιστήμη και γνώσεις, που οι άνθρωποι μπορούν να τις ανακαλύψουν μόνοι τους, αλλά αποκαλύπτει το θέλημα του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου.

*

Υπάρχει μια σταθερή και μόνιμη τάξη, σύμφωνα με την οποία διαβάζεται η Καινή Διαθήκη, ο Απόστολος δηλαδή και το Ευαγγέλιο στη θεία Λειτουργία. Καθώς δύο είναι οι κύκλοι των εκκλησιαστικών εορτών, έτσι δύο είναι και οι κύκλοι των αναγνωσμάτων όλου του χρόνου. Ο ένας κύκλος αναγνωσμάτων είναι το Κυριακοδρόμιο, οι Απόστολοι δηλαδή και τα Ευαγγέλια, που διαβάζονται κάθε Κυριακή. Ο άλλος κύκλος αναγνωσμάτων είναι το Μηνολόγιο, οι Απόστολοι δηλαδή και τα Ευαγγέλια, που διαβάζονται στις Δεσποτικές και στις Θεομητορικές εορτές και στις εορτές των Αγίων· δηλαδή κάθε μέρα. Όλη σχεδόν η Καινή Διαθήκη είναι χωρισμένη σε περικοπές, καθώς κι ένα μεγάλο μέρος της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτό το χώρισμα είναι πολύ παλιό, αφού τουλάχιστο για τις ευαγγελικές περικοπές αναφέρει σε ομιλίες του ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Η Εκκλησία δεν κάνει ακολουθία χωρίς να διαβάσει περικοπή από τη θεία Γραφή. Δεν λέμε βέβαια για το Ψαλτήριο, που διαβάζεται ολόκληρο μέσα σε κάθε εβδομάδα. Είναι λοιπόν άδικη η κατηγορία ότι τάχα οι ορθόδοξοι δεν διαβιβάζουμε τη θεία Γραφή. Η αλήθεια είναι πως δεν κρατάμε το Ευαγγέλιο στην τσέπη και δεν το διαβάζουμε όπου κι όπως τύχει. Το έχουμε στην αγία Τράπεζα, το ακούμε σε κάθε ιερή ακολουθία και θεία Λειτουργία, και η Εκκλησία δεν μιλάει για μελέτη της θείας Γραφής, αλλά για ανάγνωση και ακρόαση. Η ανάγνωση και ακρόαση στη λειτουργική σύναξη, με φυσική προέκταση το θείο κήρυγμα, είναι πράξη θείας λατρείας, όπου οι πιστοί ακούνε «ορθοί» τα θεία λόγια, κάνουν το σταυρό τους και λένε με πίστη και ευγνωμοσύνη στο Θεό· «Δόξα σοι, Κύριε· δόξα σοι».
Η λατρεία της ορθόδοξης Εκκλησίας είναι βιβλική· όχι μόνο γιατί ποτέ δεν λείπουν τα αγιογραφικά αναγνώσματα, αλλά και γιατί όλη η υμνολογία είναι απήχηση της θείας Γραφής. Αυτό, η κατάλληλη δηλαδή περικοπή σε κάθε περίσταση και η ποιητική ανάπτυξη της θείας Γραφής στην Υμνολογία, είναι η εκκλησιαστική ερμηνεία των θεόπνευστων κειμένων. Έτσι ο κάθε ορθόδοξος ξέρει τη θεία Γραφή όχι σαν φιλολογικό κείμενο κι όπως μπορεί αυτός να την διαβάζει και να την καταλαβαίνει, αλλά καθώς την διαβάζει και την ερμηνεύει η Εκκλησία. Η ορθόδοξη Εκκλησία στην ανάγνωση και ακρόαση της θείας Γραφής, και μάλιστα στον Απόστολο και στο Ευαγγέλιο, δίνει επίσημο, δημόσιο και λειτουργικό χαρακτήρα. Ένας σύγχρονός μας ορθόδοξος θεολόγος γράφει χαρακτηριστικά ότι μετά τα Αντίφωνα και το «Άγιος ο Θεός…», όταν δηλαδή παύουν οι ύμνοι, σταματάμε να μιλάμε εμείς, γιατί με την ανάγνωση των θείων Γραφών κατεβαίνει και μιλάει ο Θεός για να τον ακούσουμε. Έτσι ο αγιογραφικός λόγος είναι μια ζωντανή παρουσία μέσα στη λειτουργική σύναξη της Εκκλησίας.

*

Πολλές φορές λέμε για τη θεία Γραφή πως είναι θεόπνευστο κείμενο. Εννοούμε, πως η θεία Γραφή είναι γραμμένη με την επιστασία του Αγίου Πνεύματος. «Πάσα γραφή θεόπνευστος…» γράφει ο άγιος Παύλος, και ο άγιος Πέτρος προσθέτει ότι «υπό Πνεύματος Αγίου φερόμενοι ελάλησαν άγιοι Θεού άνθρωποι», από το Άγιο Πνεύμα κινούμενοι είπαν όσα είπαν άγιοι άνθρωποι του Θεού. Στους Προφήτες, πριν από κάθε προφητεία, διαβάζομε· «Τάδε λέγει Κύριος», κι ύστερα πάλι από την προφητεία διαβάζομε· «Το γαρ στόμα Κυρίου ελάλησε ταύτα». Ο Προφήτης δηλαδή βεβαιώνει και μαρτυρεί πως ο λόγος δεν είναι δικός του, αλλά λόγος Θεού. Και ο Ιησούς Χριστός λέει στους μαθητές του ότι «ουχ υμείς έστε οι λαλούντες, αλλά το Πνεύμα του Πατρός υμών το λα­λούν εν υμίν»· όταν προφορικά ή γραπτά μιλάνε οι Προφήτες και οι Απόστολοι, δεν είναι αυτοί που μιλάνε, αλλά το Άγιο Πνεύμα που μιλάει μέσα τους. Ο λόγος εδώ δεν εννοεί ότι το Άγιο Πνεύμα υπαγορεύει τις λέξεις, αλλ’ ότι επιστατεί στα νοήματα που θα κηρύξουν. Γι’ αυτό βλέπουμε, και μάλιστα στα τέσσερα Ευαγγέλια, ότι για το ίδιο πράγμα ο κάθε Ευαγγελιστής γράφει μ’ έναν δικό του και προσωπικό τρόπο. Στη θεοπνευστία δηλαδή το Άγιο Πνεύμα, χωρίς να καταργεί το πρόσωπο του Προφήτη ή του Αποστόλου, τον οδηγεί και τον φυλάγει σ’ εκείνο που γράφει. Θα πρέπει να προσθέσουμε ότι η θεία Γραφή γράφτηκε μέσα στην Εκκλησία από την Εκκλησία και για την Εκκλησία, σε κάθε σύναξη της οποίας «τα απομνημονεύματα των αποστόλων ή τα συγγράμματα των προφητών αναγιγνώσκεται». Αμήν.

(+Διονυσίου, Μητροπ. Σερβίων και Κοζάνης, «Η Θεία Λειτουργία», εκδ. Αποστ. Διακονίας)

ΤΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Τα Λειτουργικά Αναγνώσματα της Παρασκευής της Α. εβδομάδος των νηστειών.

Εις την Τριθέκτην

Προφητείας Ησαϊου το ανάγνωσμα Ησαΐας Γ, 1 – 14.

Ιδού, ο Δεσπότης Κύριος Σαβαώθ, αφελεί από της Ιουδαίας και Ιερουσαλήμ, ισχύοντα και ισχύουσαν, ισχύν άρτου και ισχύν ύδατος, γίγαντα, και ισχύοντα, και άνθρωπον πολεμιστήν, και δικαστήν, και προφήτην, και στοχαστήν, και πρεσβύτερον, και πεντηκόνταρχον, και θαυμαστόν σύμβουλον, και σοφόν αρχιτέκτονα, και συνετόν ακροατήν. Και επιστήσω νεανίσκους άρχοντας αυτών, και εμπαίκται κυριεύσουσιν αυτών. Και συμπεσείται ο λαός, άνθρωπος προς άνθρωπον, και άνθρωπος προς τον πλησίον αυτού, προσκόψει το παιδάριον προς τον πρεσβύτην, και ο άτιμος προς τον έντιμον. Ότι επιλήψεται άνθρωπος του αδελφού αυτού, ή του οικείου του πατρός αυτού, λέγων: «Ιμάτιον έχεις, αρχηγός ημών γενού, και το βρώμα το εμόν υπό σέ έστω.» Και αποκριθείς εν τη ημέρα εκείνη, ερεί: ουκ έσομαί σου αρχηγός’ ου γάρ έστιν εν τω οίκω μου άρτος, ουδέ ιμάτιον, ουκ έσομαι αρχηγός του λαού τούτου, ότι ανείται Ιερουσαλήμ, και Ιουδαία συμπέπτωκε, και αι γλώσσαι αυτών, μετά ανομίας. Τα προς Κύριον απειθούσι, διότι εταπεινώθη η δόξα αυτών, και η αισχύνη του προσώπου αυτών αντέστη αυτοίς” την δέ αμαρτίαν αυτών, ως Σοδόμων ανήγγειλαν, και ενεφάνισαν, ουαί τη ψυχή αυτών! Διότι βεβούλευνται βουλήν πονηράν καθ’ εαυτών, ειπόντες: Δήσωμεν τον δίκαιον, ότι δύσχρηστος ημίν εστί. Τοίνυν, τα γεννήματα των έργων αυτών φάγωνται. Ουαί τω ανόμω! Πονηρά κατά τα έργα των χειρών αυτού συμβήσεται αυτώ. Λαός μου, οι πράκτορες υμών καλαμώνται υμάς, και οι απαιτούντες, κυριεύουσιν υμών. Λαός μου, οι μακαρίζοντες υμάς, πλανώσιν υμάς, και την τρίβον των ποδών υμών ταράσσουσιν. Αλλά νύν καταστήσεται εις κρίσιν Κύριος, και στήσει εις κρίσιν τον λαόν αυτού’ Αυτός γάρ Κύριος εις κρίσιν ήξει μετά των πρεσβυτέρων του λαού, και μετά των αρχόντων αυτού.

Απόδοση.

Να, λοιπόν, ο εξουσιαστής Κύριος Σαβαώθ θ’ αφαιρέσει από την Ιουδαία κι από την Ιερουσαλήμ κάθε στήριγμα και βοήθεια:
τη δύναμη του ψωμιού και του νερού,
τον ήρωα και τον γενναίο,
τον πολεμιστή και τον δικαστή,
τον προφήτη, τον μάντη και τον πρεσβύτερο,
τον πεντηκόνταρχο και τον επιφανή σύμβουλο,
τον σοφό αρχιτέκτονα και τον ικανό πνευματιστή.
Τότε θα πει: «Θα βάλω για άρχοντες τους νεαρούς, και θα τους κυβερνάνε απατεώνες».
Και θα συγκρούεται ο λαός• άνθρωπος εναντίον ανθρώπου και ο καθένας εναντίον του συνανθρώπου του• ο νεαρός θα επιτίθεται στον γέροντα, ο άτιμος στον έντιμο.
Θα πιάνει, λοιπόν, ο άνθρωπος τον συγγενή του ή τον γνωστό του πατέρα του, και θα του λέει: «Έχεις πανωφόρι, γίνε αρχηγός μας, και το φαγητό μας στη διάθεσή σου». Μα εκείνος τότε θα τους απαντά: «Δεν γίνομαι αρχηγός σας• στο σπίτι μου δεν υπάρχει ούτε ψωμί ούτε ρούχο• δεν γίνομαι αρχηγός σ’ ετούτο τον λαό».
Η Ιερουσαλήμ θα εγκαταλειφθεί και η Ιουδαία θα πέσει μαζί της, γιατί μιλούν παράνομα, απειθαρχώντας σε όσα είναι αρεστά στον Κύριο. Τώρα λοιπόν θα καταρρακωθεί η δόξα τους• η ατιμία του προσώπου τους μαρτυρεί εναντίον τους, καθώς την αμαρτία τους τη διαλαλούν και την επιδεικνύουν όπως γινόταν στα Σόδομα. Αλίμονό τους, γιατί οι πονηρές τους σκέψεις στρέφονται εναντίον τους, όταν λένε: «Να συλλάβουμε τον δίκαιο, γιατί δεν είναι του χεριού μας»• τώρα, λοιπόν, θα απολαύσουν τα επακόλουθα των έργων τους. Αλίμονο στον άνομο• κακό θα τον βρεί, σύμφωνα με τα έργα του.
«Λαέ μου, οι φοροεισπράκτορές σας σάς απογυμνώνουν
και οι δανειστές σάς καταδυναστεύουν•
λαέ μου, εκείνοι που σας κολακεύουν,
σας παραπλανούν, και στον δρόμο σας φέρνουν σύγχυση».
Αλλά τώρα ο Κύριος θα καθίσει για να κρίνει, και θα δικάσει τον λαό του• ο Κύριος ο ίδιος θα έρθει για να δικάσει τους πρεσβυτέρους του λαού και τους άρχοντές του.

***

Εν τω Εσπερινώ

Γενέσεως το ανάγνωσμα
Γένεσις Β, 20 – Γ. 20.

Εκάλεσεν Αδάμ ονόματα πάσι τοις κτήνεσι, και πάσι τοις πετεινοίς του ουρανού, και πάσι τοις θηρίοις της γής. Τω δέ Αδάμ ουχ ευρέθη βοηθός, όμοιος αυτώ. Και επέβαλεν ο Θεός έκστασιν επί τον Αδάμ, και ύπνωσε, και έλαβε μίαν των πλευρών αυτού, και ανεπλήρωσε σάρκα αντ’ αυτής. Και ωκοδόμησε Κύριος ο Θεός την πλευράν, ήν έλαβεν από του Αδάμ, εις γυναίκα, και ήγαγεν αυτήν προς τον Αδάμ. Και είπεν Αδάμ: «Τούτο νύν οστούν εκ των οστών μου, και σάρξ εκ της σαρκός μου. Αύτη κληθήσεται Γυνή, ότι εκ του ανδρός αυτής ελήφθη αύτη. Ένεκεν τούτου, καταλείψει άνθρωπος τον πατέρα αυτού και την μητέρα, και προσκολληθήσεται προς την γυναίκα αυτού, και έσονται οι δύο εις σάρκα μίαν.» Και ήσαν οι δύο γυμνοί, ο τε Αδάμ και η γυνή αυτού, και ουκ ησχύνοντο. Ο δέ όφις ήν φρονιμώτατος πάντων των θηρίων των επί της γής, ών εποί ησε Κύριος ο Θεός. Και είπεν ο όφις τη γυναικί: «Τί ότι είπεν ο Θεός, ου μή φάγητε από παντός ξύλου του εν τω Παραδείσω;» Και είπεν η γυνή τω όφει: «Από παντός ξύλου του εν τω Παραδείσω φαγώμεθα, από δέ του καρπού του ξύλου, ο εστιν εν μέσω του Παραδείσου, είπεν ο Θεός, ου φάγεσθε απ’ αυτού, ουδέ μή άψησθε αυτού, ίνα μή θανάτω αποθανείσθε.» Και είπεν ο όφις τη γυναικί: «ου θανάτω αποθανείσθε’ ήδει γάρ ο Θεός, ότι ή δ’ άν ημέρα φάγητε απ’ αυτού, διανοιχθήσονται υμών οι οφθαλμοί, και έσεσθε ως θεοί, γινώσκοντες καλόν και πονηρόν.» Και είδεν η γυνή, ότι καλόν το ξύλον εις βρώσιν, και ότι αρεστόν τοις οφθαλμοίς ιδείν, και ωραίόν εστι του κατανοήσαι, και λαβούσα η γυνή από του καρπού αυτού, έφαγε, και έδωκε και τω ανδρί αυτής μετ’ αυτής, και έφαγον. Και διηνοίχθησαν οι οφθαλμοί των δύω, και έγνωσαν ότι γυμνοί ήσαν, και έρραψαν φύλλα συκής, και εποίησαν εαυτοίς περιζώματα. Και ήκουσαν της φωνής Κυρίου του Θεού, περιπατούντος εν τω Παραδείσω το δειλινόν, και εκρύβησαν, ό τε Αδάμ και η γυνή αυτού, από προσώπου Κυρίου του Θεού, εν μέσω του Παραδείσου. Και εκάλεσε Κύριος ο Θεός τον Αδάμ, και είπεν αυτώ: «Αδάμ, πού εί;» Και είπεν αυτώ: «της φωνής σου ήκουσα, περιπατούντος εν τω Παραδείσω, και εφοβήθην, ότι γυμνός ειμί, και εκρύβην.» Και είπεν αυτώ ο Θεός: «Τίς ανήγγειλέ σοι ότι γυμνός εί; Ειμή από του ξύλου, ού ενετειλάμην σοι τούτου μόνον μή φαγείν, απ’ αυτού έφαγες;» Και είπεν ο Αδάμ: «Η γυνή, ήν έδωκας μετ’ εμού, αύτη μοι έδωκεν από του ξύλου, και έφαγον.» Και είπε Κύριος ο Θεός τη γυναικί: «Τί τούτο εποίησας;» Και είπεν η γυνή: «ο όφις ηπάτησέ με, και έφαγον.» Και είπε Κύριος ο Θεός τω όφει: «Ότι εποίησας τούτο, επικατάρατος εί από πάντων των κτηνών, και από πάντων των θηρίων της γής. Επί τω στήθει σου και τη κοιλία πορεύση, και γήν φαγή πάσας τας ημέρας της ζωής σου. Και έχθραν θήσω ανά μέσον σού, και ανά μέσον της γυναικός, και ανά μέσον του σπέρματός σου, και ανά μέσον του σπέρματος αυτής. Αυτός σου τηρήσει κεφαλήν, και σύ τηρήσεις αυτού πτέρναν.» Και τη γυναικί είπε: «Πληθύνων πληθυνώ τας λύπας σου, και τον στεναγμόν σου. Εν λύπαις τέξη τέκνα, και προς τον άνδρα σου η αποστροφή σου, και αυτός σου κυριεύσει.» Τω δέ Αδάμ είπεν: «Ότι ήκουσας της φωνής της γυναικός σου, και έφαγες από του ξύλου, ού ενετειλάμην σοι τούτου μόνου μή φαγείν, απ’ αυτού έφαγες, επικατάρατος η γή εν τοις έργοις σου. Εν λύπαις φαγή αυτήν πάσας τας ημέρας της ζωής σου” ακάνθας και τριβόλους ανατελεί σοι, και φαγή τον χόρτον του αγρού. Εν ιδρώτι του προσώπου σου φαγή τον άρτον σου, έως του αποστρέψαι σε εις την γήν, εξ ής ελήφθης, ότι γή εί, και εις γήν απελεύση.» Και εκάλεσεν Αδάμ το όνομα της γυναικός αυτού, Ζωή, ότι αύτη μήτηρ πάντων των ζώντων.

Απόδοση.

Έτσι, ο Αδάμ έδωσε ονόματα σε όλα τα ζώα, στα πουλιά του ουρανού και στα θηρία του αγρού• για τον Αδάμ όμως δεν βρέθηκε σύντροφος όμοιός του. Τότε ο Θεός βύθισε τον Αδάμ σε έκσταση, και τον έκανε να κοιμηθεί βαθιά. Πήρε έπειτα μία από τις πλευρές του και στη θέση της έβαλε σάρκα. Την πλευρά που πήρε από τον Αδάμ τη διαμόρφωσε ο Θεός σε γυναίκα και την οδήγησε στον Αδάμ. Αυτός τότε είπε: «Αυτό επιτέλους είναι οστούν εκ των οστέων μου και σαρξ εκ της σαρκός μου. Αυτή θα λέγεται ‘‘γυναίκα’’, γιατί πάρθηκε από τον άνδρα της». Γι’ αυτό ο άνδρας θα αφήσει τον πατέρα του και τη μητέρα του, θα ενωθεί με τη γυναίκα του, και θα γίνουν οι δύο ένας άνθρωπος.
Ο Αδάμ και η γυναίκα του ήταν και οι δύο γυμνοί, αλλά δεν ντρέπονταν.
Απ’ όλα τα θηρία της γης, που δημιούργησε ο Κύριος ο Θεός, το φίδι ήταν το πιο πανούργο. Ρώτησε, λοιπόν, το φίδι τη γυναίκα: «Είναι αλήθεια ότι ο Θεός είπε να μη φάτε από κανένα δέντρο του κήπου;» Η γυναίκα απάντησε στο φίδι: «Από τους καρπούς των δέντρων του κήπου μπορούμε να φάμε, από τον καρπό όμως του δέντρου που βρίσκεται στη μέση του κήπου, ο Θεός είπε: ‘‘Να μη φάτε απ’ αυτόν ούτε να τον αγγίξετε, για να μην πεθάνετε’’». Τότε το φίδι είπε στη γυναίκα: «Όχι, δεν θα πεθάνετε• ο Θεός όμως ξέρει ότι τη μέρα που θα φάτε απ’ αυτόν θ’ ανοίξουν τα μάτια σας και θα γίνεται σαν θεοί• θα γνωρίζεται το καλό και το κακό». Η γυναίκα παρατήρησε ότι ο καρπός του δέντρου φαινόταν εύγεστος και ελκυστικός και ότι θα ευνοούσε την απόκτηση γνώσης. Πήρε, λοιπόν, κι έφαγε από τον καρπό του δέντρου• έδωσε και στον άνδρα της, που ήταν μαζί της, και έφαγε κι αυτός. Αμέσως τα μάτια και των δύο άνοιξαν και κατάλαβαν ότι ήταν γυμνοί. Έτσι, συνένωσαν φύλλα συκιάς και έκαναν περιζώματα για να καλυφθούν.
Τότε άκουσαν τον θόρυβο που έκανε ο Κύριος ο Θεός, καθώς περπατούσε στον κήπο το δειλινό, και κρύφτηκαν από τον Θεό και ο Αδάμ και η γυναίκα του ανάμεσα στα δέντρα του κήπου. Ο Κύριος ο Θεός φώναξε τον Αδάμ και του είπε: «Αδάμ, που είσαι;» Εκείνος του απάντησε: «Άκουσα τον θόρυβο που έκανες καθώς περπατούσες στον κήπο και φοβήθηκα, επειδή είμαι γυμνός, και κρύφτηκα». Τότε ο Θεός τον ρώτησε: «Ποιος σου είπε ότι είσαι γυμνός; Μήπως έφαγες από το μόνο δέντρο που σε πρόσταξα να μην φας;» ο Αδάμ απάντησε: «Η γυναίκα, που μου την έδωσες για σύντροφό μου, αυτή μου έδωσε από τον καρπό του δέντρου και έφαγα» Τότε ο Κύριος ο Θεός ρώτησε τη γυναίκα: «Γιατί το έκανες αυτό;» κι εκείνη απάντησε: «Το φίδι με εξαπάτησε και έφαγα». Τότε ο Κύριος ο Θεός είπε στο φίδι: «Επειδή το έκανες αυτό, να είσαι εσύ το πιο καταραμένο απ’ όλα τα θηρία της γης• θα σέρνεσαι με το στήθος και με την κοιλιά και θα τρως χώμα σ’ όλη σου τη ζωή. Θα βάλω έχθρα ανάμεσα σ’ εσένα και στη γυναίκα, κι ανάμεσα στους απογόνους σου και στους απογόνους της. Αυτός θα σου στρίψει το κεφάλι κι εσύ θα πληγώσεις τη φτέρνα του». Στη γυναίκα είπε: «Θα πληθύνω τα βάσανα και τους στεναγμούς σου. Με πόνους θα γεννάς παιδιά, στον άνδρα σου θα καταφεύγεις, αλλά αυτός θα σε εξουσιάζει». Και στον Αδάμ είπε: «Επειδή άκουσες τη γυναίκα σου και έφαγες από τον καρπό του μόνου δέντρου που σε πρόσταξα να μην φας, να είναι καταραμένη η γη όταν τη δουλεύεις. Με κόπο θα τρως τους καρπούς της σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής σου. Αγκάθια και ζιζάνια θα βγάζει η γη για σένα, και θα τρως το χορτάρι του αγρού. Με τον ιδρώτα του προσώπου σου θα τρως το ψωμί σου, ώσπου να γυρίσεις πίσω στο χώμα, από το οποίο προήλθες, γιατί χώμα είσαι και στο χώμα θα γυρίσεις». Ο Αδάμ ονόμασε τη γυναίκα του «Ζωή», γιατί αυτή είναι η μητέρα όλων των ανθρώπων.

Παροιμιών το ανάγνωσμα
Παροιμίαι Γ. 19 – 34.

Ο Θεός τη σοφία εθεμελίωσε την γήν, ητοίμασε δέ ουρανούς εν φρονήσει. Εν αισθήσει αυτού άβυσσοι ερράγησαν, νέφη δέ ερρύησαν δρόσον. Υιέ, μή παραρρυής, τήρησον δέ εμήν βουλήν και έννοιαν, ίνα ζή σή ψυχή, και χάρις ή επί σώ τραχήλω. Έσται δέ ίασις ταις σαρξί σου, και επιμέλεια τοις οστέοις σου, ίνα πορεύη πεποιθώς εν ειρήνη πάσας τας οδούς σου. Ο δέ πούς σου ου μή προσκόψη’ εάν γάρ κάθη, άφοβος έση, εάν δέ καθεύδης, ηδέως υπνώσεις, και ού φοβηθήση πτόησιν επελθούσαν, ουδέ ορμάς ασεβών επερχομένας. Ο γάρ Κύριος έσται επί πασών οδών σου, και ερείσει σόν πόδα, ίνα μή αγρευθής. Μή απόσχου ευποιείν ενδεή, ηνίκα άν έχη η χείρ σου βοηθείν. Μή είπης: Επανελθών επάνηκε, και αύριον δώσω, δυνατού σου όντος ευποιείν. Ου γάρ οίδας τί τέξεται η επιούσα. Μή τέκταινε επί σόν φίλον κακά, παροικούντα και πεποιθότα επί σοί. Μή φιλεχθρήσης προς άνθρωπον μάτην, ίνα μή τι εις σέ εργάσηται κακόν. Μή κτήση κακών ανδρών ονείδη, μηδέ ζηλώσης τας οδούς αυτών. Ακάθαρτος γάρ έναντι Κυρίου πάς παράνομος, εν δέ δικαίοις ου συνεδρεύει. Κατάρα Κυρίου εν οίκοις ασεβών, επαύλεις δέ δικαίων ευλογούνται. Κύριος υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δέ δίδωσι χάριν.

Απόδοση.

Με τη σοφία ο Θεός θεμελίωσε τη γη και με τη φρόνηση τους ουρανούς στερέωσε•
με τη γνώση ανοίχτηκαν οι άβυσσοι, και στάλαξαν δροσιές τα σύννεφα.
Γιε μου, μην παρεκτραπείς•
φύλαξε τη συμβουλή μου και την ικανότητα να σκέφτεσαι,
για να μείνεις στη ζωή και η χάρη να σε περιβάλλει σαν περιδέραιο.
Για να ’ναι για το σώμα σου γιατρειά και θεραπεία για τα κόκαλά σου, ώστε σ’ όλους τους δρόμους σου με ασφάλεια να βαδίζεις
και το πόδι σου να μη σκοντάψει•
γιατί όταν κάθεσαι δεν θα φοβάσαι,
κι όταν πλαγιάζεις θα ’χεις ύπνο γλυκό•
δεν θα φοβάσαι από τρόμο ξαφνικό
κι από τις επερχόμενες των ασεβών τις επιθέσεις•
γιατί ο Κύριος θα ’ναι μαζί σου όπου κι αν πας,
τα πόδια σου θα τα στηρίζει για να μην κλονιστείς.
Μην παύεις τον φτωχό να ευεργετείς,
όταν το χέρι σου μπορεί να βοηθάει•
μην του πεις: «Φύγε και ξαναέλα• αύριο θα σου δώσω»,
ενώ μπορείς να τον ευεργετήσεις τώρα•
γιατί δεν ξέρεις τι θα φέρει η επόμενη μέρα.
Μη σχεδιάζεις το κακό στον φίλο σου ενάντια,
σ’ εκείνον που κοντά σου μένει και σ’ εμπιστεύεται.
Χωρίς αιτία μη φιλονικείς με άνθρωπο,
μήπως κι αυτός κακό σου κάνει.
Μην αποκτήσεις τα αίσχη των ανθρώπων των κακών,
ούτε τον τρόπο της ζωής τους να ζηλέψεις•
γιατί είναι για τον Κύριο ακάθαρτος κάθε παράνομος,
και να συναναστρέφεται με τους δικαίους δεν μπορεί.
Στων ασεβών τα σπίτια πέφτει η κατάρα του Θεού,
ενώ οι κατοικίες των δικαίων ευλογούνται.
Ο Κύριος εναντιώνεται στους υπερήφανους,
ενώ δίνει τη χάρη του στους ταπεινούς.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:
«ΠΡΟΦΗΤΟΛΟΓΙΟΝ» ΤΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ

Η πάλη του Ιακώβ (Γένεση 32:24-30).

Η πάλη του Ιακώβ (Γένεση 32:24-30).

Θα δούμε τα ενδιαφέροντα σχόλια του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, σχετικά με όσα γράφονται στο βιβλίο της Γενέσεως από τον Μωυσή, για την μυστηριώδη πάλη του Ιακώβ, τότε που μετονομάστηκε από «Ιακώβ», που σημαίνει «υποσκελιστής», σε «Ισραήλ», που σημαίνει «δύναμις Θεού». Θα παραθέσουμε απόσπασμα από το έργο του αγίου «Κατά των Νεστορίου Βλασφημιών, Βιβλίο Γ’».

Το απόσπασμα έχει ως εξής (το παραθέτω από την μετάφραση του αρχ. Ν. Βάμβα):

«Ο δε Ιακώβ έμεινε μόνος· και επάλαιε μετ' αυτού άνθρωπος έως τα χαράγματα της αυγής· ιδών δε ότι δεν υπερίσχυσε κατ' αυτού, ήγγισε την άρθρωσιν του μηρού αυτού· και μετετοπίσθη η άρθρωσις του μηρού του Ιακώβ, ενώ επάλαιε μετ' αυτού. Ο δε είπεν, Άφες με να απέλθω, διότι εχάραξεν η αυγή. Και αυτός είπε, δεν θέλω σε αφήσει να απέλθης, εάν δεν με ευλογήσης. Και είπε προς αυτόν, Τι είναι το όνομά σου; Ο δε είπεν, Ιακώβ. Και εκείνος είπε, Δεν θέλει καλεσθή πλέον το όνομά σου Ιακώβ, αλλά Ισραήλ· διότι ενίσχυσας μετά Θεού, και μετά ανθρώπων θέλεις είσθαι δυνατός. Ηρώτησε δε ο Ιακώβ λέγων, Φανέρωσόν μοι, παρακαλώ, το όνομά σου. Ο δε είπε, Διά τι ερωτάς το όνομά μου; Και ευλόγησεν αυτόν εκεί. Και εκάλεσεν Ιακώβ το όνομα του τόπου εκείνον Φανουήλ, λέγων, Διότι είδον τον Θεόν πρόσωπον προς πρόσωπον, και εφυλάχθη η ζωή μου».

Ερεύνησε μαζί μας την θεόπνευστη Γραφή. Εμφανίστηκε κάποτε και στον πατριάρχη Ιακώβ, όταν έφυγε από την οικία του Λάβαν και έφτασε στα μέρη του Γιαμπώκ, όπως έχει γραφεί. Κατανόησε λοιπόν, ότι τότε ο Λόγος δεν ήθελε να εμφανιστεί στον πατριάρχη ως ασώματος και αψηλάφητος, εμφανίζοντάς του την προτύπωση του μυστηρίου, αλλά αυτός που πάλευε ήταν άνθρωπος, και αφού πάλεψε μαζί του, όταν άρχιζε να φέγγει η ημέρα και ξημέρωσε, του είπε, «άφησέ με να φύγω», που σήμαινε ότι σταματούσε την πάλη. Είναι όμως αναγκαίο να πω και τι σήμαινε το μυστήριο. Ότι εκείνοι που ζουν σαν σε νύχτα και σε σκοτάδι και έχουν νοητή ομίχλη στον νου και στην καρδιά τους, δεν μπορούν ακόμα να κατανοήσουν το μυστήριο που κρύβεται κάτω από αυτό, γιατί ήταν συνηθισμένος να παλεύει και να νικά, όμως εκείνοι που έφτασαν στο φως και σαν στον πνευματικό όρθρο και κατανόησαν καλά το μυστήριο, δεν ζητά να παλέψει με αυτούς άλλο, αλλά μάλλον μοιράζει πνευματικές ευλογίες. Λοιπόν, εάν αυτός έρθει και σε μας έστω και αργά, μέσα στο φως και όταν αρχίζει να ξημερώνει, θα σταματήσει να αγωνίζεται μαζί σου αυτός που πάντοτε νικά. Πρόσεχε όμως, ότι, ενώ πάλευε με άνθρωπο ο θεσπέσιος Ιακώβ, λέγει ότι είδε τον Θεό πρόσωπο με πρόσωπο. Και πρόσθεσε η αγία Γραφή, ότι «Ανέτειλε γι’ αυτόν ο ήλιος, όταν χάθηκε η μορφή του Θεού». Για ποιο λόγο λοιπόν κοκκινίζεις με τα μέτρα της ταπείνωσης, τη στιγμή που ο καθένας, που έχει σωστή πίστη και ερευνά με ακρίβεια τον σκοπό της θεόπνευστης Γραφής, λέγει ότι ο Λόγος του Θεού και Πατέρα έλαβε σάρκα και έγινε άνθρωπος; Αυτός λοιπόν που είναι ομοούσιος με εμάς, αφού έγινε άνθρωπος, και με τον ίδιο τον Πατέρα του, αφού παρέμεινε και με την ανθρώπινη φύση Θεός, στάλθηκε να κηρύξει στους αιχμαλώτους συγχώρηση, στους τυφλούς να δουν το φως τους, να θεραπεύσει εκείνους που έχουν συντριμμένη καρδιά, και να κηρύξει το έτος της εύνοιας του Κυρίου.

(Έργα Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, ΕΠΕ 10, σελ. 321-323). 

ΒΑΘΥΤΕΡΟΙ ΛΟΓΟΙ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

ΒΑΘΥΤΕΡΟΙ ΛΟΓΟΙ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ:

ΠΑΛΑΙΑ  ΔΙΑΘΗΚΗ  ΚΑΙ  ΑΡΧΑΙΟΛΑΤΡΕΣ

του Αρχιμανδρίτη Εφραίμ Γ. Τριανταφυλλοπούλου

Ιεροκήρυκα Ιεράς Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης

Εντεταλμένου επί θεμάτων αιρέσεων

Επεξεργασμένο κείμενο ομιλίας σε δύο μέρη που δόθηκαν στις Ιερατικές συνάξεις

 της Ιεράς Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης κατά την περίοδο Μαρτίου - Μαΐου 2004.

Η Παλαιά Διαθήκη υποτιμάται και από χριστιανούς και από μη χριστιανούς. Το λάθος βρίσκεται στο ότι την ερμηνεύουμε ιστορικά και ηθικά και όχι θεολογικά με αποτέλεσμα να επέρχεται σύγχυση και σκανδαλισμός. Την υποτιμούμε λοιπόν διότι:

Δεν βλέπουμε σ' αυτήν τον άσαρκο -ακόμη- Ιησού Χριστό.

Η Παλαιά Διαθήκη δεν είναι ένα βιβλίο πού λέει την Ιστορία των Εβραίων, αλλά ένα Ιερότατο βιβλίο πού μιλάει για τον Ιησού Χριστό. Παρουσιάζει τον Χριστό, έχει θεοφάνειές Του, μιλάει για δικαίους, πατριάρχες, προφήτες, πού είχαν θεοπτίες του Ιησού Χριστού, του δευτέρου εκ των προσώπων της Αγίας Τριάδος και αναφέρει τις θεοπτίες τους αυτές. Το να την παρουσιάζουμε να μας μιλάει για ένα Θεό οργισμένο και κεραυνοβολούντα είναι αιρετική απόκλιση μάλιστα γνωστική, μαρκιωνιστική ακριβέστερα, διότι κυρίως οι γνωστικοί μιλούσαν για καλό και κακό Θεό.

Η Παλαιά Διαθήκη λοιπόν είναι βιβλίο δράσεως του Ιησού Χριστού πριν ακόμη σαρκωθεί, ο Όποιος εμφανιζόταν μεταξύ των ανθρώπων ως άσαρκος Υιός του Θεού, σαν να βιαζόταν να λάβει σάρκα και να μας συναντήσει. Καταχρηστικώς βέβαια μιλάμε για Ιησού Χριστό πριν τη σάρκωση Του γιατί «ότε γέγονεν σαρξ ο Λόγος, τότε και ωνομάσθαι λέγομεν αυτόν Χριστόν Ιησούν»10. Στην Παλαιά Διαθήκη εμφανίζεται με την έκφραση «ο άγγελος του Κυρίου» (MAL’ ΑΚ-JΑΗVΕ στο εβραϊκό) ένα μυστηριώδες πρόσωπο, το οποίο παρουσιάζεται ως Θεός και ονομάζεται ενίοτε ρητώς «Γιαχβέ».

ΕΞΟΔΟΣ - ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ

ΕΞΟΔΟΣ - ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ

Έξοδος

Από OrthodoxWiki

Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Χάρτης της Εξόδου του Ισραήλ

Η Έξοδος είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης. Στον ιουδαϊκό κανόνα συναριθμείται μεταξύ των πέντε πρώτων βιβλίων, που απαρτίζουν την συλλογή του Νόμου. Ομοίως και στον αντίστοιχο ελληνικό κανόνα συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε πρώτων βιβλίων που αποκαλούνται Πεντάτευχος, και εντάσσεται στη συλλογή των Ιστορικών Βιβλίων.

Εισαγωγικά

To δεύτερο βιβλίο της Πεντατεύχου, η Έξοδος, περιέχει την ιστορία του Ισραηλιτικού λαού από τη γέννηση του Μωυσή έως την κατασκευή της Σκηνής του Μαρτυρίου κατά το δεύτερο έτος από την έξοδο. Η ιστορική και χρονολογική τοποθέτηση των γεγονότων που περιγράφει η Έξοδος δεν μπορεί να γίνει με μεγάλη ακρίβεια. Όσον αφορά το βασικότερο γεγονός του βιβλίου που είναι η έξοδος από την Αίγυπτο, η θαυματουργική διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας και το ταξίδι των Ισραηλιτών μέχρι το Σίνα, επικρατέστερη σήμερα χρονολογία θεωρείται τα μέσα του 13ου αιώνα π.Χ., μάλλον στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Φαραώ Μερνεπτά, διαδόχου του Ραμσή Β΄, ο οποίος θα πρέπει να ήταν ο Φαραώ που καταδυνάστευσε τους Εβραίους, οι οποίοι ζούσαν ως δούλοι στην Αίγυπτο^[1].
Οι ισραηλίτες φεύγουν τελικά από την Αίγυπτο υπό την ηγεσία του Μωυσή που ήταν και ο πνευματικός οδηγός του λαού. Η ιστορία της Εξόδου δεν αφορά πλέον μεμονωμένα άτομα ή οικογένειες (όπως στη Γένεση αλλά ολόκληρο λαό, του οποίου οι τύχες περιγράφονται στο βιβλίο αυτό. Η επίσημη ανάδειξη του λαού αυτού σε "λαόν περιούσιον", πραγματοποιείται κατά τη συναφθείσα Διαθήκη μεταξύ Θεού και Ισραήλ στο Σινά, διαθήκη που προτυπώνει την μελλοντική Καινή Διαθήκη^[2]. Στις διηγήσεις της Εξόδου ο Θεός αποκαλύπτει για πρώτη φορά το όνομα Του (Γιαχβέ ή "ο Ων" σύμφωνα με την ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα) αλλά και το σκοπό των ενεργειών του στον κόσμο, που δεν είναι άλλος από τη σωτηρία της ανθρωπότητας, με τη συναίνεση όμως και τη συνεργασία των ίδιων των ανθρώπων. Ο Ισραήλ μετά από σαράντα χρόνια περιπλανήσεως φτάνει στη Χαναάν, τη Γη της επαγγελίας χωρίς να εγκατασταθεί ακόμη α' αυτή. Το βιβλίο της Εξόδου τελειώνει με την ολοκλήρωση της Σκηνής του Μαρτυρίου, δηλ. του φορητού ναού των Εβραίων, που κατασκυάσθηκε στην έρημο από το Μωϋσή για τη λατρεία του Θεού.
Τα βασικά θέματα τα οποία πραγματεύεται το βιβλίο της Εξόδου είναι:

• Η αποκάλυψη του ονόματος του Θεού,
• Η εξαγορά και η λύτρωση του ιστορικού Ισραήλ,
• Η Διαθήκη του Γιαχβέ με τον περιούσιο λαό του,
• Ο Νόμος του Θεού (Δεκάλογος-Βιβλίο Διαθήκης),
• Η θεία λατρεία στη Γιαχβική θρησκεία.

Από θεολογικής πλευράς, η Καινή Διαθήκη ερμηνεύει τυπολογικά πολλά από τα συμβάντα της Εξόδου· για παράδειγμα, ο Απόστολος Παύλος στο Α΄ Κορ. 10:2-4 συσχετίζει την μεν διάβαση της Ερυθράς θάλασσας προς το χριστιανικό βάπτισμα, το δε μάννα και το ύδωρ του Χωρήβ (Έξ. 17:6) προς την θεία Ευχαριστία και στο Α΄ Κορ. 5:7 ονομάζει τον θυσιασθέντα Χριστό "πάσχα ημών". Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, ο Μεσσίας είναι ο νέος Μωϋσής (1:17. 3:14) και ο Ιησούς αντιπαραβάλλει τον εαυτό του προς το μάννα της ερήμου (6:32 κ.ε.).
Όσον αφορά στη Λειτουργική χρήση της Εξόδου στην Ορθόδοξη Εκκλησία, από το βιβλίο διαβάζονται οι ενότητες που περιγράφουν τη ζωή των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο (Έξ. 1:1-20), τη γιορτή του Πάσχα (Έξ. 12:1-11), τη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας και το δοξολογικό ύμνο του Μωυσή (Έξ. 13:20-15:19), τη θεοφάνεια του Σινά, την παράδοση των πλακών της Διαθήκης, τον τελετουργικό νόμο και διάφορες διατάξεις (Έξ. 19:10-19. 24:12-18. 34:4-6:8. 40:1-38).

Συγγραφέας, τόπος, χρόνος

Για την Πεντάτευχο συνολικά

Ο Μωυσής κρατώντας το Νόμο

Η ιουδαϊκή παράδοση απέδωσε τη συγγραφή της Πεντατεύχου στον Μωυσή. Η Καινή Διαθήκη αναφέρεται σε "βίβλον Μωυσέως"^[3] πολλές φορές, με παρόμοιες εκφράσεις, και αυτή η παράδοση έγινε αποδεκτή από την αρχαία Εκκλησία χωρίς σημαντική αμφισβήτηση. Μόνο κάποιοι κύκλοι αιρετικών των πρώτων αιώνων (Ναζηραίοι, Εβιωνίτες) αντιμετώπιζαν με περισσότερο μεθοδικό τρόπο το βιβλικό κείμενο κινούμενοι όμως περισσότερο από δογματικούς παρά γραμματολογικούς λόγους.
Θα πρέπει βεβαίως να σημειωθεί ότι "αξιόλογοι βιβλικοί ερμηνευτές (Ευσέβιος, Ιερώνυμος, Θεόδωρος Μοψουεστίας, Αναστάσιος Σιναΐτης κ.ά.)...είχαν επισημάνει ορισμένα χωρία καί φράσεις, που δύσκολα μπορούσαν ν' αποδοθούν στο Μωυσή, χωρίς όμως ν' αρνηθούν την αυθεντία του ως συγγραφέα της"^[4]. Ήταν όμως φανερό πως εντοπιζόταν πάντα ένα άλυτο πρόβλημα στη σύνθεση της Πεντάτευχου.
Από τον 16ο αιώνα πάντως, εκφράστηκαν οι πρώτες επιστημονικές αμφιβολίες για τη μωσαϊκή προέλευση συνόλου ή μέρους της πεντατεύχου οι οποίες κατέληξαν μετά από συστηματική έρευνα, στη θεωρία των τεσσάρων πηγών, η οποία βρίσκεται σε επιστημονική ισχύ από τα τέλη του 19ου αιώνα. Συμφωνά μ' αυτή, η Πεντάτευχος δεν αποτελεί έργο ενός συγγραφέα και μιας εποχής, αλλά είναι έργο σύνθετο. Απαρτίζεται από υλικό το όποιο από την προφορική μεταβιβάσθηκε στη γραπτή παράδοση και απετέλεσε τις τέσσερις αυτές πηγές, που συνθέτουν το περιεχόμενο της:

• Η Γιαχβική πηγή^[5] (χαρακτηρίζεται διεθνώς με το γράμμα J), που είναι η αρχαιότερη (9ος αιώνας π.Χ.), περιέχει αφηγηματικό κυρίως αλλά και νομικό υλικό.

• Η Ελωχιμική πηγή^[6] (χαρακτηρίζεται με το γράμμα E) (7ος αιώνας π.Χ.), περιέχει επίσης αφηγηματικό και νομικό υλικό.

• Ο Δευτερονομιστής^[7] (χαρακτηρίζεται με το γράμμα D) (7ος αιώνας π.Χ.), περιέχει νομικό υλικό.

• Ο Ιερατικός Κώδικας^[8] (χαρακτηρίζεται με το γράμμα P) (5ος αιώνας π.Χ.), περιέχει κυρίως τελετουργικό υλικό.

Η σύνθεση των πηγών αυτών για τον απαρτισμό της Πεντατεύχου πιστεύεται ότι ακολούθησε την εξής πορεία: Αρχικά ενώθηκαν οι πηγές J και Ε σ' ένα ενιαίο κείμενο (JΕ), στο οποίο κάποιος συντάκτης, που το επεξεργάσθηκε, ενσωμάτωσε την πηγή D. Έτσι προέκυψε η σύνθεση JED, στην οποία αργότερα ένας άλλος συντάκτης πρόσθεσε την πηγή P, με αποτέλεσμα να σχηματισθεί η τελική σύνθεση της Πεντατεύχου (JEDP).
Ασφαλώς, το σημαντικό ερώτημα που τίθεται είναι, ποια η σχέση του Μωυσή, που έζησε κατά τον 13ο αι. π.Χ., με την Πεντάτευχο, που η παράδοση του αποδίδει. Η απάντηση είναι πως ενώ είναι γνωστά η χρονολογία και το περιβάλλον στο οποίο διαμορφώθηκαν οι παραπάνω παραδόσεις, δεν είναι όμως γνωστή η πρώτη τους πηγή, η οποία για την Ελωχιμική και Γιαχβική παράδοση πρέπει να είναι κοινή. Το ίδιο συμβαίνει και με τα άλλα τεμάχια της Πεντατεύχου τα οποία παρά τις διαφορές τους, φαίνεται ότι παρέχουν νομικά και λατρευτικά στοιχεία της ίδιας θρησκείας και λατρείας και ανάγονται στην εποχή της συστάσεως του ισραηλιτικού λαού. Εκεί όμως, δεσπόζουν τα γεγονότα του Σινά και κατά ομόφωνη διαχρονική συνείδηση, η παρουσία του Μωυσή ως θρησκευτικού αρχηγού και ερμηνευτή, ως "η ψυχή της Πεντατεύχου...Αυτό τον ιστορικό ρόλο θέλει να εκφράσει η παράδοση συνδέοντας την Πεντάτευχο με το όνομα του Μωυσή"^[9]. Αν και θα ήταν μάταιο "να προσπαθήσωμεν να καθορίσωμεν την έκτασιν της πρώτης ταύτης καταγραφής", όμως μπορούμε να διαπιστώσουμε "την πρωταρχικήν μωσαϊκήν προέλευσιν των παραδόσεων" που έμειναν "αναπόσπαστοι εκ του βίου του λαού και...διετήρησαν τον ουσιαστικόν χαρακτήρα της μωσαϊκής των προελεύσεως"^[10].

Για την Έξοδο ειδικότερα

Η φιλολογική εξέταση του βιβλίου μαρτυρά ότι η παράδοση της Εξόδου δεν καταγράφτηκε αμέσως, αλλά σε διάφορες χρονικές περιόδους. Η τελική μορφή του βιβλίου, όπως αυτό παρουσιάζεται σήμερα, είναι πολύ μεταγενέστερη του 13ου αι. π.Χ. και στην πραγματικότητα, όπως οι επιστήμονες έχουν δείξει, έχει αποκρυσταλλωθεί μετά την Βαβυλώνια αιχμαλωσία (6ος αι. π.Χ.). Σύμφωνα με τους επιστήμονες, διακρίνονται τρεις κύριες πηγές στη σύνθεσή της, οι J, E και P (βλ. πιο πάνω).

Γεγονότα που ξεχωρίζουν

• Η αποκάλυψη του τετραγράμματου θείου ονόματος (Έξ. 3:13-15): "...Εγώ είμαι ο Ων...ο Θεός των πατέρων σας, ο Θεός του Αβραάμ, ο Θεός του Ισαάκ, ο Θεός του Ιακώβ" (στ. 14).

• Ο Δεκάλογος ή οι Δέκα εντολές (Έξ. 20:1-17).

• Οι Δέκα πληγές του Φαραώ (Έξ. κεφ. 7-11).

• Ο νόμος της ανταπόδοσης (Έξ. 21:24): "οφθαλμόν αντί οφθαλμού οδόντα αντί οδόντος...".

Διάγραμμα περιεχομένου

Το περιεχόμενο του βιβλίου αποτελείται από 40 κεφάλαια:
Α΄ ΜΕΡΟΣ - Τα προ της εξόδου γεγονότα (1:1-12:26).

• 1:1-1:22: Τα κατά των Ισραηλιτών μέτρα του νέου Φαραώ.
• 2:1-4:17: Διάσωση, ανατροφή, φυγή στη Μαδιάμ και κλήση του Μωυσή.
• 4:18-7:13: Μωυσής και Ααρών στον Φαραώ.
• 7:14-12:36: Οι δέκα πληγές της Αιγύπτου, προετοιμασία για την αναχώρηση.

Β΄ ΜΕΡΟΣ - Τα κατά την έξοδο μέχρι τη νομοδοσία (12:37-18:27).

• 12:37-15:21: Αναχώρηση των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, διάβαση της ερυθράς θάλασσας και επινίκιος ύμνος του Μωυσή.
• 15:22-17:7: Θαυμαστή διατροφή των Ισραηλιτών στην έρημο.
• 17:8-18:27: Η κατά των Αμαληκιτών νίκη, διορισμός Κριτών.

Γ΄ ΜΕΡΟΣ - Η νομοδοσία και τα μετ' αυτήν (19:1-40:38).

• 19:1-20:26: Θεοφάνεια και Δεκάλογος.
• 21:1-23:32: Διάφορες θρησκευτικές, ηθικές και κοινωνικές διατάξεις.
• 24:1-31:18: Επικύρωση της διαθήκης, διατάξεις περί λατρείας, λατρευτικών σκευών, αμφιέσεων ιερέων, θυσιών, θυμιάματος και Σαββάτου.
• 32:1-40:38: Αποστασία των Ισραηλιτών, ανανέωση της διαθήκης και λοιπές λατρευτικές διατάξεις και εισφορές προς κατασκευή της σκηνής του Μαρτυρίου, σκευών και εξαρτημάτων αυτής.

Υποσημειώσεις

1. ↑ Φούντας Ιερεμίας (Επίσκοπος Γόρτυνος), Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Έξοδος, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2005, σελ. 6.
2. ↑ Χαστούπης Π. Αθανάσιος, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, εκδ. Πανεπιστημίου Αθηνών, 1986, σελ. 214.
3. ↑ Μάρκ. 12:26.
4. ↑ Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 271.
5. ↑ Το συγγραφέα της "τον ονομάζουμε Γιαχβιστή γιατί κατά την έκθεση του από τη Δημιουργία του κόσμου μέχρι την εποχή του χρησιμοποιεί ως θείο όνομα το Γιαχβέ." (Αγουρίδης Σάββας, Ιστορία της Θρησκείας του Ισραήλ, Ελληνικά Γράμματα,Αθηνα 1995, σελ. 116).
6. ↑ Το συγγραφέα της τον "ονομάζουμε Ελωχιμιστή γιατί κατά την έκθεση της ιστορίας του από τον Αβραάμ μέχρι την εποχή του Μωυσή χρησιμοποιεί ως θείο όνομα το Ελωχείμ." (Αγουρίδης, ό.π.).
7. ↑ "Η τρίτη παράδοση...είναι η λεγομένη «Δευτερονομική», η οποία διακρίνεται εύκολα, λόγω του ότι περιορίζεται στο βιβλίο του Δευτερονομίου, από το οποίο και έλαβε το όνομά της" (Φούντας Ιερεμίας (Αρχιμ.), Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Γένεσις, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2004, σελ. 346).
8. ↑ "Η τετάρτη παράδοση της Πεντατεύχου είναι η «Ιερατική»...Ονομάστηκε έτσι γιατί αποδόθηκε στους ιερείς της Ιερουσαλήμ...Σ' αυτήν ανήκει αρκετό διηγηματικό υλικό, αλλά κυρίως τα νομικά και θεσμικά τεμάχια της Πεντατεύχου." (Φούντας, ό.π.).
9. ↑ Φούντας, Γένεσις, ό.π., σελ. 350.
10. ↑ Χαστούπης, Εισαγωγή..., σελ. 204-205.

Βιβλιογραφία

• Αγουρίδης Σάββας, Ιστορία της Θρησκείας του Ισραήλ, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995
• Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006
• Μπρατσιώτης Ι. Παναγιώτης, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, Αθήνα 1993 (c1936)
• Χαστούπης Π. Αθανάσιος, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, εκδ. Πανεπιστημίου Αθηνών, 1986
• Φούντας Ιερεμίας (Επίσκοπος Γόρτυνος), Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Έξοδος, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2005
• David Noel Freedman, The Anchor Bible Dictionary, New York: Doubleday, 1992
• Gleason Leonard Archer, A Survey of Old Testament Introduction, 3η έκδ., Moody Press, 1998
• James Luther Mays et al., Harper's Bible Commentary, San Francisco: Harper & Row, 1988
• John Barton and John Muddiman, Oxford Bible Commentary, New York: Oxford University Press, 2001

ΒΙΒΛΙΟ ΤΗ ΕΞΟΔΟΥ. Η ΕΚΤΗ ΠΛΗΓΗ ΤΟΥ ΦΑΡΑΩ ΤΑ ΕΛΚΗ.

ΒΙΒΛΙΟ ΤΗ ΕΞΟΔΟΥ. Η ΕΚΤΗ ΠΛΗΓΗ ΤΟΥ ΦΑΡΑΩ ΤΑ ΕΛΚΗ.

Τα Έλκη (9,8-12)

Τότε είπε ό Κύριος στον Μωυσή και τον Ααρών: «Γεμίστε τα χέρια σας με στάχτη από καμίνι και να την σκορπίσει ό Μωυσής στον ουρανό μπροστά στον Φαραώ.

Τότε θα γίνει λεπτή σκόνη σ' όλη την χώρα της Αιγύπτου- και θα προκαλέσει στους ανθρώπους και στα κτήνη σ' όλη την χώρα της Αιγύπτου πληγές με ελκώδη εξανθήματα».

'Πήρε, λοιπόν, ό Μωυσής στάχτη από το καμίνι μπροστά στον Φαραώ και την σκόρπισε στον ουρανό. Και έγιναν πληγές με - ελκώδη εξανθήματα και στους ανθρώπους και στα κτήνη. Και δεν μπορούσαν οι μάγοι να

συγκριθούν με τον Μωυσή εξ αιτίας των πληγών γιατί οι πληγές χτύπησαν και τούς μάγους όπως όλους τούς Αιγυπτίους.

-Αλλά ό Κύριος σκλήρυνε την καρδιά του Φαραώ και δεν τούς

- εισάκουσε (τον Μωυσή και τον      Ααρών), όπως ακριβώς το είχε πει ό Κύριος.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Ή έκτη πληγή, όπως και ή τρίτη, ήρθε χωρίς προειδοποίηση, αν και το θαύμα θα γινόταν παρουσία του Φαραώ. Ίσως αυτό να συνέβη καθώς αυτός πήγαινε στον ποταμό για την καθημερινή του προσευχή (βλ. 7,15. 8,16).

Ό Μωυσής πήρε στάχτη από καμίνι και μπροστά στον Φαραώ την σκόρπισε στον ουρανό. Και τότε στα σώματα των Αιγυπτίων και των ζώων τους έγιναν πληγές και εξανθήματα με πύον (στίχ. 10). Αυτή ήταν ή έκτη πληγή. 'Αφού οι Αιγύπτιοι δεν διορθώθηκαν από την προηγούμενη μάστιγα, τον θάνατο των ζώων τους, ό θεός τούς έφερε μεγαλύτερη μάστιγα, πληγές επάνω στο ίδιο τους το σώμα. Αν δεν μάς διορθώνουν οι μικρότερες παιδαγωγικές τιμωρίες, ό Θεός μάς φέρνει μεγαλύτερες, το «σιδερένιο μπαστούνι», πού έλεγε ό άγιος Κοσμάς ό Αιτωλός.

Μερικές φορές ό Θεός δείχνει στους ανθρώπους τις αμαρτίες τους με τις τιμωρίες τους. Οι Αιγύπτιοι καταπίεζαν τούς Ισραηλίτες στα καμίνια, με τα καταναγκαστικά έργα της κατασκευής πλίνθων, και τώρα αυτοί τιμωρούνται με την στάχτη των καμινιών. Ήταν δίκαιη, λοιπόν, ή τιμωρία τους. Ή μάστιγα ήταν φοβερή. Και οι Ίδιοι οι μάγοι, πού εθεωρούντο τόσο δυνατοί, χτυπήθηκαν απ' αυτήν (στίχ. 11). Ή δύναμη τους ήδη είχε ανασταλεί από πριν εν τούτοις όμως εξακολουθούσαν να αντιστέκονται στον Μωυσή και να εμμένουν στην απιστία τους.

Ό Φαραώ δεν μετανόησε και από την πληγή αυτή και διαβάζουμε εδώ, μετά την έκτη πληγή, την απαίσια επωδό: «Έσκλήρυνε Κύριος την καρδίαν Φαραώ» (στίχ. 12). Πριν από αυτό λέγεται ότι ό Φαραώ σκλήρυνε την καρδιά του (βλ. στίχ. 7). Αυτό δηλώνει ένα μεγαλύτερο βαθμό σκληρότητας και ισχυρογνωμοσύνης, ώστε μετά από κάθε υποχώρηση ό Φαραώ ξανάπεφτε σέ χειρότερη κατάσταση από πριν. Κάθε πληγή στελνόταν από τον Θεό στον λαό του Φαραώ ή πληγή όμως αυτή δεν έφερνε μετάνοια, αλλά σκλήρυνση στην καρδιά του Φαραώ.

Γι' αυτό, επειδή ή πληγή προερχόταν από τον Θεό, λέγεται έδώ ότι ό Θεός σκλήρυνε την καρδιά του Φαραώ.

Ό ίδιος ό Φαραώ σκλήρυνε την καρδιά του και ό Θεός τώρα δίκαια τον εγκατέλειψε στα πάθη της καρδιάς του επιτρέποντας στον Σατανά να τον τυφλώσει και να τον σκληρύνει. Αν οι άνθρωποι κλείνουν τα μάτια τους στο Φώς, είναι δίκαιο για τον Θεό να τούς κλείσει τα μάτια!

ΕΞΟΔΟΣ. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ. ΥΠΟ ΙΕΡΕΜΙΟΥ ΦΟΥΝΤΑ