2. Αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού

Επειδή οι Ισραηλίτες, αλλά και τα γύρω τους έθνη, όπως είπαμε, πίστευαν σε θεό, γι’ αυτό η Παλαιά Διαθήκη δεν αναφέρει σαφή επιχειρήματα για την ύπαρξη Θεού¹. Το ερώτημα «υπάρχει Θεός;» τίθεται για πρώτη φορά από τον συγγραφέα του βιβλίου της Σοφίας Σολομώντος, στην τελευταία δηλαδή εκατονταετηρίδα π.Χ. περίπου, όταν οι Ιουδαίοι της Αιγυπτιακής διασποράς είχαν υποστεί την επίδραση του ελευθέρου Ελληνικού πνεύματος. Πριν το ερώτημα ήταν: Υπάρχει ένας Θεός;». Και οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης απαντώντας στο ερώτημα αυτό εστρέφοντο κατά του πολυθεϊσμού. Έχουμε όμως στην Παλαιά Διαθήκη και περικοπές που μπορούν να προσαχθούν σαν επιχειρήματα περί υπάρξεως του Θεού:

α) Συχνά η Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται στην δημιουργία, για θαυμασμό βέβαια της παντοδυναμίας και πανσοφίας του Θεού, χρησιμεύουν όμως ασφαλώς οι αναφορές αυτές και ως αποδείξεις υπάρξεως του Θεού, γιατί αυτό το ωραίο καλλιτέχνημα του σύμπαντος προϋποθέτει δημιουργό και τεχνίτη και προνοητή. Παρατηρώντας ο άνθρωπος το μεγαλείο της φύσεως, την τάξη της και την ωραιότητα της σκέπτεται τον Δημιουργό της Θεό και με θαυμασμό λέγει: «Ως εμεγαλύνθη τα έργα σου, Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας» (Ψαλμοί 103,24)!

Θα αναφέρω μερικούς μόνο από τους, ύμνους των ανθρώπων της Παλαιάς Διαθήκης προς τον Θεό, στους οποίους υμνείται η δόξα του Θεού από την ωραιότητα της φύσεως και οι οποίοι ύμνοι διαλαλούν ασφαλώς την ύπαρξη του Θεού γιατί η παρατηρούμενη στην φύση ωραιότητα και τάξη προϋποθέτει δημιουργό Θεό και ρυθμιστή των όντων:

Οι ουρανοί διηγούνται την δόξα τον Θεού και το στερέωμα εξαγγέλλει το έργο των χειρών τον» (Ψαλμοί 18,2).

«Κύριε, ο Κύριος ημών πόσο θαυμαστό είναι το όνομά σου σε όλη την γη» (Ψαλμοί 8,10)!

«Φωνή Κυρίου επάνω στα νερά βροντά ο Θεός ο δοξασμένος, ο Κύριος επάνω από τους ωκεανούς. Φωνή Κυρίου ισχυρή φωνή Κυρίου μεγαλόπρεπη. Φωνή Κυρίου συντρίβει κέδρους, ναι, θα συντρίψει ο Κύπριος τους κέδρους τον Λίβανον. Κάνει τα όρη να σκιρτούν, σαν το μοσχάρι ο Λίβανος και σαν το δαμαλάκι το όρος το Συρίων. Φωνή Κυρίου αστράφτει φλόγες πύρινες. Φωνή Κυρίου κάνει την έρημο να τρέμει· ο Κύριος κάνει να τρέμει η έρημος της Κάδης» (Ψαλμοί 28, 3 - 8 εξής).

«Με τον λόγο του Κυρίου έγιναν οι ουρανοί και με την πνοή από το στόμα τον έγιναν οι αμέτρητες δυνάμεις τους… Ας φοβάται τον Κύριο όλη η γη και ας τρέμουνε μπροστά τον όλοι οι κάτοικοι της οικουμένης, γιατί αυτός είπε και έγιναν, αυτός πρόσταξε και θεμελιώθηκαν» (Ψαλμοί 32, 6 - 9).

«Με την ισχύ σου, ω Θεέ, θεμελιώνεις τα βουνά, δύναμη είσαι ζωσμένος· ηρεμείς της θάλασσας τον παφλασμό, τον ήχο των κυμάτων της και τον θόρυβο των λαών. Επισκέπτεσαι την γη και της χαρίζεις αφθονία, την πλημμυρίζεις με αγαθά» (Ψαλμοί 64,7. 10).

«Πέστε στον Θεό, "πόσο φοβερά είναι τα έργα σου, πόσο τρομαχτική είναι η δύναμη σου "! Ελάτε για να δείτε τα έργα τον Θεού· την θάλασσα την έκανε στεριά, με στεγνά πόδια διέσχισαν το ποτάμι» (Ψαλμοί 65, 3. 5).

Ωραίο ύμνο του Δημιουργού Θεού κάνει και ο ποιητής του 135 Ψαλμού:

«Δοξολογήστε τον Κύριο των κυρίων αιώνια είναι η αγάπη τον! Είναι ο μόνος που έκανε θαυμάσια μεγάλα. Έκανε με σοφία τους ουρανούς στερέωσε την γη επάνω στα νερά έκανε τους μεγάλους φωτοδότες, τον ήλιο να κυριαρχεί την ημέρα, το φεγγάρι και τα αστέρια να κυριαρχούν την νύχτα» (στίχ. 4-9).

Ωραία επίσης και δυνατή δοξολογία του Θεού από τα θαυμαστά της φύσεως κάνουν ο συνθέτης του 103ου Ψαλμού και οι τρεις παίδες στην κάμινο του πυρός (Δαν. 3).

Θαυμαστός πάλι είναι ο Θεός από την ατμόσφαιρα και τον κόσμο των ζώων (Ιώβ 38 - 41). Αυτά δεν έγιναν από μόνα τους, ούτε τα έκαναν οι ψεύτικοι θεοί μόνον ο αληθινός Θεός έχει την δύναμη να τα κάνει:

Οι θεοί των εθνών δεν δίνουν την βροχή οι ουρανοί από μόνοι τους δεν στέλνουν καταιγίδες. Κύριε Θεέ μας σε Σένα ελπίζουμε, γιατί εσύ είσαι ο μόνος που τα κάνεις όλα αυτά» (Ιερεμίας 14, 22). Βλέπε και Ιερ. 10, 12 - 16.

Στα παραπάνω όμως και στα τόσα άλλα σχετικά χωρία της Παλαιάς Διαθήκης δεν υπάρχει καμία απολογητική τάση των ιερών συγγραφέων τους· δεν λέγονται δηλαδή οι λόγοι αυτοί ακριβώς σαν επιχειρήματα υπάρξεως του Θεού, αλλά είναι λόγοι που εκφράζουν, επαναλαμβάνουμε, την χαρά και τον θαυμασμό των ποιητών τους για την παντοδυναμία, την πανσοφία και την αγαθότητα του Θεού και αποσκοπούν στο να στερεώσουν τους Ισραηλίτες στην πίστη τους προς τον Θεό και να τους προφυλάξουν από την ειδωλολατρία.

β) Άλλο, το οποίο, κατά κάποιο τρόπο, μπορεί να προσαχθεί ως επιχείρημα υπάρξεως του Θεού είναι από αυτή την ιστορία του Ισραήλ. Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης αναφέρονται στην ιστορία του Ισραηλιτικού λαού, για να δείξουν σ' αυτόν ότι ο Θεός του Γιαχβέ είναι ισχυρότερος από τους θεούς των άλλων εθνών. Ήδη στο Έξοδος 12, 12 λέγεται ότι την απόφαση του ο Θεός να φονεύσει τα πρωτότοκα των Αιγυπτίων θα την εκτελέσει «ενάντια σ’ όλους τους Θεούς της Αιγύπτου», ακριβώς για να τονισθεί η αλήθεια αυτή, η αδυναμία δηλαδή των αιγυπτιακών θεών και η παντοδυναμία του Γιαχβέ.

Στην περικοπή Δευτερονόμιο 4, 32 - 39 αναφέρονται από την ιστορία των Ισραηλιτών σημεία της αγάπης του Θεού σ' αυτούς:

«Υπήρξε ποτέ λαός που άκουσε την φωνή του Θεού να του μιλάει μέσα από την φωτιά, όπως τον ακούσατε σεις και να μείνει ζωντανός; (Σας) έκανε θαύματα και σημεία με δύναμη ακαταμάχητη και με γεγονότα φοβερά και τρομερά» (στίχ. 33,34· βλέπε Και στίχ. 36 - 38).

Και τελικά λέγεται ότι όλα αυτά έγιναν για να καταλάβουν οι Ισραηλίτες ότι «ο Κύριος, αυτός είναι ο Θεός, και εκτός από αυτόν δεν υπάρχει άλλος» (στίχ. 35). Και προτρέπονται:

Αναγνωρίστε το και κρατήστε το στην καρδιά σας· Ο Κύριος, αυτός είναι Θεός στον ουρανό και στην γη. Δεν υπάρχει άλλος εκτός από αυτόν» (στίχ. 39).

Κατά τον 104 Ψαλμό όλη η ιστορία του Ισραήλ, από τους Πατριάρχες μέχρι την κατάληψη της Χαναάν, είναι μία απόδειξη της πιστότητας του Θεού. Κατά τις περικοπές Ησ. 41,21 - 29. 42,8. 9. 13 - 17. 46,1 η απελευθέρωση του Ισραήλ από την Βαβυλωνιακή αιχμαλωσία δεικνύει την δύναμη του Θεού του Ισραήλ και την μηδαμινότητα των θεών των ειδωλολατρών. Πιο λεπτομερειακά για τα θαυμαστά έργα του Θεού στην ιστορία από την αρχή, αλλά ιδιαίτερα για την ιστορία του Ισραήλ μέχρι την απελευθέρωση του από την Αίγυπτο, ομιλεί το βιβλίο της Σοφίας Σολομώντος εις κεφ. 1θ -12. 16 19. Ο συγγραφεύς του βιβλίου αυτού θέλει να στερεώσει τους ομοεθνείς του στην πίστη στον Γιαχβέ, σ' εκείνη μάλιστα την δύσκολη κατάσταση που ευρίσκοντο, και να παρακινήσει και τους ειδωλολάτρες αναγνώστες να λατρεύσουν τον αληθινό αυτόν Θεό. Παρατηρείται όμως ότι μία μόνο σκέψη δεν ανέπτυξαν οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης για το θέμα μας: Ότι για τον Ισραήλ, ένα λαό που πάντα έκλινε στην ειδωλολατρία, το ότι διατηρήθηκε σ' αυτόν η πίστη στον αληθινό Θεό είναι θαύμα και ακόμη είναι δείγμα ότι ο λαός αυτός απελάμβανε θεϊκής καθοδηγίας.

γ) Για να δείξουν την παντοδυναμία του Θεού Γιαχβέ και την μηδαμινότητα των θεών των εθνών οι Προφήτες φέρουν ως απόδειξη και τις προφητείες. Και αυτό μπορεί να προσαχθεί από την Παλαιά Διαθήκη ως επιχείρημα υπάρξεως και πιστότητος του Θεού Γιαχβέ.

Όταν συνέβη η καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του Ναού, πολλοί Ιουδαίοι, αδύνατοι στην πίστη, κλονίστηκαν πολύ και έλεγαν ότι οι θεοί των Χαλδαίων, που τους υπέταξαν, είναι ισχυρότεροι από τον ιδικό τους Θεό, τον Γιαχβέ, και μάλιστα έλεγαν ότι γι’ αυτό έπαθαν το κακό της καταστροφής της χώρας τους, επειδή παραμέλησαν την λατρεία σ’ αυτούς τους θεούς (βλέπε Ιερεμίας 51, 44, 17 - 19. Εβραίους Κεφ. 44). Σ' αυτούς που έλεγαν αυτά τα βλάσφημα, ο προφήτης Ιεζεκιήλ τους έλεγε δια πολλών ότι ο Γιαχβέ είχε προείπει δια των Προφητών του αυτή την έκβαση για το έθνος τους και ότι η εκπλήρωση των προφητειών του Θεού αποδεικνύει την παγγνωσία του, την παντοδυναμία του και την δικαιοσύνη του με την τιμωρία του απειθούς λαού του. «Τότε θα μάθουν λέγει ο Θεός ότι Εγώ ο Κύριος δεν προειδοποιούσα μάταια, όταν απειλούσα με αυτά τα δεινά» (Ιεζ. 6,10).

Ιδιαιτέρως ωραία για την ανάδειξη του Γιαχβέ από τις προφητείες είναι τα κεφ. Ησ. 40 55. Ο προφήτης Ησαΐας καλεί τους θεούς των εθνών να έλθουν να λογοδοτήσουν προ του Γιαχβέ και να πουν αν ποτέ είπαν κάποια προφητεία και αυτή να εκπληρώθηκε. Άλλα αυτοί σιωπούν και από αυτό φαίνεται καθαρά ότι αυτοί δεν μπορούν να προφητεύσουν το μέλλον ούτε βεβαίως να προνοήσουν γι’ αυτό. Αντίθετα ο Γιαχβέ προνοεί για τον λαό του στην εξορία και θα εμφανίσει γι’ αυτό τον Κύρο, για τον οποίον όμως οι θεοί των εθνών δεν γνωρίζουν τίποτε. Παραθέτω μια ωραία περικοπή, στην οποία ο προφήτης Ησαΐας παριστάνει τον Γιαχβέ να λέγει στους θεούς των εθνών:

«Παρουσιάστε την υπόθεση, προβάλατε τα επιχειρήματα σας. Πλησιάστε να μας αναγγείλετε τι θα συμβεί· εξηγήστε μας τα όσα έγιναν και πέστε μας την σημασία τους η ανακοινώστε μας τα μέλλοντα, για να παρατηρήσουμε την εξέλιξη τους. Πέστε μας τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον, ώστε να αναγνωρίσουμε ότι είστε αληθινοί θεοί. Κάνετε να έρθει κάποιο καλό ή μία δυστυχία, για να τρομάξουμε και να θαυμάσουμε. Αλλά σεις είστε μηδέν και τα έργα σας είναι τίποτα· είναι εντροπή να σας διαλέγει κάποιος για θεούς του. Όμως Εγώ ξεσήκωσα κάποιον από τον βορρά και θα έρθει από την ανατολή του ηλίου, με το όνομά του τον καλώ. Τους ηγεμόνες θα τους πατήσει σαν το χώμα, όπως ο κεραμοποιός πατάει τον πηλό. Ποιος από σας τα ανήγγειλε όλα αυτά από την αρχή, ώστε να τον αναγνωρίσουμε, και από τα περασμένα χρόνια, ώστε να πούμε "έχει δίκιο"; Όχι, κανείς σας δεν τα ανήγγειλε, κανένας δεν τα διακήρυξε, ούτε άκουσε τα λόγια σας κανένας. Πρώτος Εγώ τα ανήγγειλα στην Σιών και έστειλα στην Ιερουσαλήμ αγγελιαφόρο με τις ειδήσεις τις καλές» (Ησ. 41,21 27).

Όλα τα έθνη λοιπόν πρέπει να αναγνωρίζουν για Θεό τους τον Γιαχβέ, τον μόνο αληθινό Θεό, γιατί αυτός μόνο μπορεί να προαναγγέλλει αυτά που πρόκειται να συμβούν:

«Πλησιάστε, παρουσιάστε την υπόθεση σας, κάνετε συμβούλιο ακόμη μεταξύ σας. Ποιος το ανήγγειλε αυτό από τους παλαιούς χρόνους, ποιος από τότε είχε πει πώς θα συμβεί; Δεν είμαι Εγώ ο Κύριος; Άλλος Θεός εκτός από Μένα δεν υπάρχει, δίκαιος Θεός και λυτρωτής, δεν υπάρχει άλλος εκτός από Μένα» (Ησ. 45,21).

Και αν όλα τα έθνη πρέπει να αναγνωρίσουν τον Γιαχβέ για μόνο αληθινό Θεό, αφού Αυτός μόνο μπορεί να φανερώνει τα όσα πρόκειται να συμβούν, ο Ισραήλ, που είχε από παλαιά να εκπληρώνονται τα όσα είπε ο Θεός του και τώρα μάλιστα που του εξαγγέλλει νέα προφητεία για την σωτηρία του, πρέπει να είναι στερεωμένος με ευγνωμοσύνη στην λατρεία του Θεού του και να μη στρέφεται στα είδωλα. Ο προφήτης Ησαΐας παρουσιάζει τον Γιαχβέ να λέγει στον Ισραήλ:

«Φέρτε στο νου σας έγιναν από πολύ παλαιά, τα πρώτα, γιατί Εγώ είμαι ο Θεός και δεν υπάρχει άλλος εκτός από Μένα Θεός, που να μην έχει όμοιό του. Εγώ από την αρχή φανερώνω το μέλλον και από πριν όσα ακόμη δεν έχουν συμβεί. Λέγω, "το σχέδιο μου θα εκτελεστεί, και όλα όσα επιθυμώ θα τα πραγματοποιήσω". Από την Ανατολή φωνάζω ένα αρπακτικό πουλί (υπαινιγμός αυτό για τον βασιλιά Κύρο), τον άνθρωπο που εκτελεί τα σχέδια μου από την μακρινή την χώρα όπως το είπα, έτσι το πραγματοποιώ το εκτελώ, όπως το έχω σχεδιάσει» (Ησ. 46, 9 - 10).

«Γι’ αυτό σου ανήγγειλα τα γεγονότα από παλαιά, σου τα εγνωστοποίησα πριν να συμβούν, ώστε να μη μπορείς να πεις, "το είδωλό μου το έκανε αυτό, το άγαλμα μου, η χωνευτή μου εικόνα τα διέταξε". Τα έχεις ακούσει όλα αυτά και τώρα τα είδες πραγματοποιημένα· δεν τα παραδέχεσαι;» (Ησ. 48, 5 - 6. Βλέπε και Ησ. 43, 8 - 12. 44, 7. κ.ά. )

δ) Τέλος, οι Προφήτες επετέθησαν εναντίον των ειδώλων, των ανθρωπίνων κατασκευασμάτων των ψεύτικων θεών και τα γελοιοποίησαν, για να θρυμματίσουν την πίστη στους θεούς των ειδώλων. Αυτή η επίθεση των Προφητών γινόταν προ παντός όταν οι Ιουδαίοι ήταν υπό την απειλή των ξένων εθνών, αλλά και όταν είχαν οδηγηθεί στην Βαβυλώνα ως αιχμάλωτοι. Με τον έλεγχό τους αυτόν οι Προφήτες ήθελαν να προφυλάξουν τον λαό του Θεού από τον κίνδυνο της ειδωλολατρίας και να τον κρατήσουν ανεπηρέαστο από τις λαμπρές τελετές και πομπές των ειδώλων. Οι σχετικές αυτές περικοπές των Προφητών, που ομιλούν για την μηδαμινότητα των θεών των εθνών και που γελοιοποιούν τα είδωλά τους, μπορεί πάλι να προσαχθούν και ως μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης για την ύπαρξη του Θεού Γιαχβέ και για την ανάδειξη της μεγαλειότητάς του.

Ο Αββακούμ λέγει:

«Τι ωφελεί το είδωλο που έφτιαξε ο τεχνίτης; Η χυτή εικόνα που δίνει ψεύτικο χρησμό;

Πώς μπορεί ο άνθρωπος να έχει εμπιστοσύνη στους άφωνους θεούς, που ο ίδιος κατασκεύασε; Αλλοίμονο σ’ εκείνον που λέει στο ξύλο "ξύπνα" και στο νεκρό λιθάρι "πάρε ζωή!" Μπορεί αυτό να προφητεύσει; Με μάλαμα είναι καλυμμένο και με ασήμι, αλλά καθόλου δεν έχει μέσα του ζωή» (2, 18 - 19).

Ο προφήτης Ιερεμίας ειρωνεύεται και αυτός τα έθνη για τα κατασκευάσματα τους, που τα προσκυνούν ως θεούς και λέγει:

«Κόβουν ένα ξύλο από το δάσος και το επεξεργάζονται οι ξυλουργοί με τον πέλεκυ. Το διακοσμούν με ασήμι και χρυσάφι και το καρφώνουν στερεά με τα σφυριά για να μην κουνιέται. Σαν σκιάχτρο σε αγγουρόκηπο είναι οι θεοί τους δεν μιλούν έχουν ανάγκη να υποβαστάζονται, γιατί δεν μπορούν να βαδίσουν. Μην τους φοβάστε, γιατί δεν μπορεί να κάνουν ούτε κακό ούτε καλό» (10,3-5).

Οι εξόριστοι στην Βαβυλώνα Ιουδαίοι πρέπει να σκεφθούν: Τι μπορεί να μας προσφέρει ένα είδωλο που κατασκεύασε με τον κόπο του ο σιδηρουργός ή το ξύλινο είδωλο, το οποίο κόπηκε από το δέντρο που χρειάζεται βροχή για να αναπτυχθεί και που χρησιμεύει για θέρμανση ή για να ψηθεί το κρέας; Βλέπε Ησ. 44,10 - 17, 46, 6. 7. 40,20.

Χλευαστική πάλι για τα είδωλα των θεών των εθνών είναι η επιστολή του Ιερεμίου, όπως και η ιστορία της άπατης των ιερέων του Βηλ (Δαν. 12). Στον ίδιο σκοπό αποβλέπει και η διήγηση της διασώσεως των τριών παίδων από την κάμινο του πυρός, που αρνήθηκαν να προσκυνήσουν ένα άγαλμα ως θεό (Δαν. 3). Βλέπε επίσης Ψαλμοί 113, 112 - 15. 134,15 -18.

ε) Αλλά πιο αναλυτικά με το θέμα ασχολείται ο συγγραφεύς του βιβλίου της Σοφίας Σολομώντος, γιατί έβλεπε τους ομοεθνείς του να αντιμετωπίζουν τους ίδιους κινδύνους που αντιμετώπισαν παλαιότερα οι πατέρες τους στην Βαβυλώνα. Όμως όχι μόνο για τους Ιουδαίους, αλλά και για τους ειδωλολάτρες εθνικούς ενδιαφέρεται ο συγγραφεύς του βιβλίου, γιατί θέλει να τους κλονίσει την πίστη τους στα είδωλα παριστάνοντάς τους το ανόητο της ειδωλολατρίας.

«Δυστυχισμένοι αυτοί που στηρίζουν την ελπίδα τους σε πράγματα νεκρά! Ονόμασαν θεούς τα ανθρώπινα κατασκευάσματα, δηλαδή τα περίτεχνα χρυσά και ασημένια ομοιώματα ζώων η τα άχρηστα λιθάρια, που τα φιλοτέχνησε κάποιο αρχαίο χέρι» (13,10. Βλέπε και όλη την ενότητα 13,10 -15,17).

Ο ιερός συγγραφεύς στρέφεται όχι μόνο κατά του ειδωλολατρικού πολυθεϊσμού, αλλά και κατά του πανθεϊσμού της Στοάς και κατά της Σκέψης της νέας Ακαδημίας. Γιατί οι οπαδοί τους ναι μεν ηρνούντο τους θεούς ως πρόσωπα, αλλά τους εδέχοντο ως σύμβολα των φυσικών δυνάμεων και των σωμάτων του ουρανού. Ο συγγραφεύς πιστεύει ότι ο άνθρωπος με την λογική του μπορεί, από την τάξη και την ωραιότητα του φυσικού κόσμου, να αναχθεί στην παραδοχή του Δημιουργού Θεού και από τα διάφορα συμβαίνοντα σ’ αυτόν να αναχθεί πάλι στην πρώτη Αιτία που τα προκαλεί· γι’ αυτό και χαρακτηρίζει ως ανόητο αυτόν που δεν πιστεύει στον αληθινό Θεό, αλλά λατρεύει τα κτίσματα και τις δυνάμεις της κτίσεως για θεούς:

«Πράγματι, όλοι όσοι στερούνται την γνώση του Θεού είναι από την φύση τους ανόητοι, γιατί δεν κατόρθωσαν να διακρίνουν τον αληθινό Θεό μέσα από τα υλικά αγαθά, που βλέπουν γύρω τους· δεν αναγνώρισαν τον τεχνίτη από την παρατήρηση των έργων του. Θεώρησαν για κυβερνήτες του κόσμου θεούς όπως την φωτιά, τον άνεμο, τον ανεμοστρόβιλο, τον κύκλο των άστρων, τα ορμητικά νερά και τα’ άστρα του ουρανού. Αν, λοιπόν, γοητεύθηκαν από την ομορφιά όλων αυτών των κτισμάτων και τα θεώρησαν θεούς, ας μάθουν πόσο ωραιότερος από αυτά είναι ο Κύριος! Ο Δημιουργός της ομορφιάς τα έφτιαξε. Κι αν έμειναν εμβρόντητοι από την δύναμη και την λειτουργία των δημιουργημάτων, ας καταλάβουν πόσο δυνατότερος από αυτά είναι Εκείνος που τα δημιούργησε» (13,1 - 4).

Το συμπέρασμα είναι σαφές:

«Από το μέγεθος και την ομορφιά των δημιουργημάτων παίρνουμε την ανάλογη ιδέα για τον Δημιουργό μας» (13,5)².

Άλλα ο δρόμος για να φθάσουμε στην γνώση του αληθινού Θεού με την σκέψη είναι δύσκολος. Κατά τον συγγραφέα του βιβλίου της Σοφίας Σολομώντος, γι’ αυτούς που ζητώντας να βρουν τον Θεό «ασχολούνται με τα έργα του, τα ερευνούν και γοητεύονται από την εμφάνιση τους, αντικρίζοντας την ομορφιά τους», αλλά έπειτα παθαίνουν ζημιά, γιατί στέκονται στον θαυμασμό των έργων μόνο και δεν προχωρούν περισσότερο για να βρουν τον πραγματικό Δημιουργό τους, αλλ’ αντίθετα χάνονται στον πολυθεϊσμό και τον πανθεϊσμό, η κατηγορία γι’ αυτούς «δεν είναι μεγάλη· γιατί πλανώνται καθώς ειλικρινά ζητούν να βρουν τον Θεό».

Όμως «είναι και αυτοί ένοχοι κατά κάποιον τρόπο, γιατί αν και κατόρθωσαν να μάθουν τόσα, ώστε να μπορούν να ανακαλύπτουν τα μυστικά του κόσμου, δεν ανακάλυψαν πρωτύτερα τον ίδιο τον Κυρίαρχο όλων αυτών» (13, 7. 6, 8 - 9). Η ενοχή όμως των ειδωλολατρών, των προσκυνητών των ειδώλων, είναι μεγαλύτερη (βλέπε 13,10).

Η γνώση του Θεού είναι μία Χάρη που παραχωρείται σ’ αυτούς που Τον αναζητούν ειλικρινά. Ο προφήτης Ιερεμίας παρουσιάζει τον Θεό να λέγει:

«Αν με ζητήσετε, θα με βρείτε, αρκεί να με αναζητήσετε με όλη σας την καρδιά. » (36 [Εβραίους 29], 13).

Και στο βιβλίο των Παροιμιών διαβάζουμε:

«Εγώ, η Σοφία, αγαπώ αυτούς που με αγαπούν, και όλοι με ευρίσκουν όσοι με αναζητούν» (8,17).

Τότε, όταν ο άνθρωπος ειλικρινά ζητάει τον Θεό, ο Θεός έρχεται σ' αυτόν και του αποκαλύπτεται. Η Σοφία Σολομώντος πάλι μας λέγει:

«Βρίσκουν τον Θεό αυτοί που δεν τον προκαλούν, αποκαλύπτεται σ’ αυτούς που τον εμπιστεύονται» (1,2).