Ιουδαϊκή αποκαλυπτική γραματεία

Ιουδαϊκή αποκαλυπτική γραματεία

 Περίληψη ομιλίας του καθηγητή της Παλαιάς Διαθήκης και προέδρου του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.  Δ. Καϊμάκη.

Η Ιουδαϊκή αποκαλυπτική γραματεία είναι ένα γραμματειακό είδος, το οποίο αναπτύχθηκε κυρίως στην περίοδο 200 π.Χ. με 100 μ.Χ. Στα κείμενα αυτά διαβάζουμε οράσεις για το μέλλον της ανθρωπότητας, αποκαλύψεις οι οποίες δίνονται από το Θεό μέσω του οραματιστή. Ήδη στην Π.Δ. έχουμε πρωτοαποκαλυπτικές αφηγήσεις (στον Ιεζεκιήλ ή στο Δευτεροησαΐα, για παράδειγμα). Η περίοδος της αιχμαλωσίας και εκείνη που ακολουθεί είναι εκείνες κατά τις οποίες αναπτύσσεται το είδος. Στο βιβλίο του Δανιήλ έχει ήδη πολλά από τα χαρακτηριστικά αυτού του γραμματειακού είδους. Ως περισσότερο αντιπροσωπευτικό ωστόσο του είδους θεωρείται το βιβλίο του Ενώχ, το οποίο γράφεται περίπου την ίδια εποχή. 

Τα αποκαλυπτικά κείμενα διακρίνονται σε δύο είδη: α) ιστορικές αποκαλύψεις (επισκόπηση της ιστορίας και μεταστοιχείωση του κόσμου) και β) υπερκόσμια ταξίδια και αναβάσεις

Συνήθως σε αυτά τα κείμενα ακολουθείται μία στερεότυπη διαδικασία: περιγραφή της όρασης, παράκληση εκ μέρους του οραματιστή για ερμηνεία, ερμηνεία της όρασης.

Αποδέκτες της όρασης είναι σημαντικά πρόσωπα της ισραηλιτικής ιστορίας (Μωυσής, Ενώχ, Έσδρας κτλ.). Το ενδιαφέρον δεν βρίσκεται στο σχολιασμό του παρελθόντος αλλά στη σύνδεση του παρόντος με το μέλλον. Στον ευρύτερο κύκλο αποδεκτών της αποκάλυψης δίνεται επίσης μία εσχατολογική ηθική.

Έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις για τις αιτίες που οδήγησαν στη γένεση αυτού του είδους καθώς και τους φορείς τέτοιων παραδόσεων (π.χ. σοφοί στη Βαβυλώνα ή Παλαιστίνη, Εσσαίοι, ευσεβείς της εποχής των Μακκαβαίων, Φαρισαίοι, ζηλωτές κτλ.). Είναι πιθανόν οι συγγραφείς τέτοιων κειμένων να ζούσαν σε ταραγμένες εποχές κι επιζητούσαν τη λύτρωση.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι αποκαλύψεις δεν περιορίζονται στον ιουδαϊκό χώρο κι ότι, όσον αφορά στο περιεχόμενό της, συνδέεται και με τη σοφιολογική γραμματεία.

Όσον αφορά στο περιεχόμενο αυτών των κειμένων ο καθηγητής επεσήμανε τα εξής χαρακτηριστικά:

1) Διαχωρισμός του κόσμου του συγγραφέα από την ερχόμενη Βασιλεία.

2) Ύπαρξη ουράνιας και επίγειας βασιλείας.

3) Ένα προκαθορισμένο σχήμα μέσα στην ιστορία που οδηγεί στα έσχατα, τα οποία είναι εγγύς.

4) Διαφορετική θεώρηση της ιστορίας από ό,τι στην προφητεία (δεν τονίζεται η εκλογή του Ισραήλ αλλά οι επεμβάσεις του Θεού σε ολόκληρο τον κόσμο).

5) Αναπτυγμένη αγγελολογία / δαιμονολογία.

6) Μία συγκεχυμένη εικόνα για τον Μεσσία.

7) Η σωτηρία / μεσσιανική ευτυχία συνδέεται με τη Σιών και τονίζεται ο χωρισμός σε δικαίους και αδίκους.

8) Στοιχεία υπερβατικότητας, μυθολογικά στοιχεία και δυαλισμός.

Ο καθ. Δ. Καϊμάκης είναι ο συγγραφέας του βιβλίου Η ιουδαϊκή αποκαλυπτική γραμματεία και η θεολογία της, εκδ. Βάνιας 2007.